هیپوکلریت سدیم یک ماده شیمیایی است که به عنوان محلول ضدعفونی‌کننده در دندانپزشکی استفاده می‌شود. این ماده می‌تواند باکتری‌ها را از بین ببرد و بافت‌های مرده را حل کند. با این حال، هیپوکلریت سدیم می‌تواند عوارض جانبی جدی نیز داشته باشد.
قبل از ادامه لازم به دکر است شرکت شهرشیمی به عنوان یکی از واردکنندگان عمده آب ژاول این محصول را در گرید صنعتی به همراه آنالیز قیمت فروش مناسب به فروش می‌رساند. جهت خرید این محصول با کارشناسان فروش ما در تماس باشید.
یکی از عوارض جانبی هیپوکلریت سدیم، آسیب به بافت‌های نرم است. اگر هیپوکلریت سدیم از کانال ریشه خارج شود، می‌تواند به بافت‌های اطراف ریشه آسیب برساند. این آسیب می‌تواند باعث درد، تورم، عفونت و حتی آسیب به عصب شود.
برای جلوگیری از این عوارض، دندانپزشکان باید اقدامات لازم را انجام دهند. این اقدامات شامل استفاده از سدهای لاستیکی برای جلوگیری از نشت هیپوکلریت سدیم، استفاده از سوزن‌های مخصوص برای تزریق هیپوکلریت سدیم، و مراقبت از محل درمان است.
اگر با وجود این اقدامات، عوارض جانبی رخ داد، دندانپزشک باید اقدامات مناسب را انجام دهد. این اقدامات ممکن است شامل شستشوی محل آسیب دیده، استفاده از داروهای ضدالتهابی، و در موارد شدید، مراجعه به متخصص جراحی دهان و فک و صورت باشد.
به طور خلاصه، هیپوکلریت سدیم یک ماده شیمیایی مفید در دندانپزشکی است، اما باید با احتیاط استفاده شود. دندانپزشکان باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از عوارض جانبی این ماده انجام دهند و در صورت بروز عوارض، اقدامات مناسب را انجام دهند.
عوارض ناشی از ریختن تصادفی هیپوکلریت سدیم
۱. آسیب به لباس:
رایج‌ترین حادثه‌ای که ممکن است هنگام آبیاری کانال ریشه اتفاق بیفتد، ریختن تصادفی هیپوکلریت سدیم است. حتی ریختن مقادیر کمی از این ماده روی لباس نیز باعث سفید شدن سریع و غیرقابل جبران آن می‌شود. بیمار باید از یک پیش‌بند پلاستیکی محافظ استفاده کند و دندانپزشک باید هنگام انتقال سرنگ‌های پر از هیپوکلریت به دهان بیمار دقت کند.
۲. آسیب به چشم:
سوختگی‌های ظاهراً خفیف با یک قلیایی مانند هیپوکلریت سدیم می‌تواند منجر به آسیب قابل توجه شود، زیرا قلیایی با لیپید در سلول‌های اپیتلیال قرنیه واکنش نشان می‌دهد و یک حباب صابون تشکیل می‌دهد که به استروما قرنیه نفوذ می‌کند. قلیایی به سرعت به محفظه قدامی حرکت می‌کند و ترمیم آن را دشوار می‌کند. تخریب بیشتر بافت‌های داخل محفظه قدامی منجر به سوراخ شدن، با اندوفالتمی و از دست دادن بعدی چشم می‌شود.
اینگهام موردی از ریختن تصادفی ۵.۲۵% هیپوکلریت سدیم به چشم بیمار در حین درمان اندودنتیک را ثبت کرد. علائم فوری شامل درد شدید فوری و سوزش شدید، آبریزش فراوان (اپیفورا) و اریتما بود.
ممکن است از دست دادن سلول‌های اپیتلیال در لایه بیرونی قرنیه رخ دهد. ممکن است تاری دید و رنگ‌آمیزی لکه‌دار قرنیه وجود داشته باشد. بلافاصله آبیاری چشم با مقدار زیادی آب یا سرم فیزیولوژی استریل لازم است، سپس ارجاع فوری به چشم پزشک.
این ارجاع باید در صورت امکان بلافاصله از طریق تلفن به نزدیک‌ترین بخش چشم انجام شود. استفاده از محافظ چشم مناسب در طول درمان اندودنتیک باید خطر وقوع این حادثه را از بین ببرد، اما سرم فیزیولوژی استریل باید همیشه برای آبیاری چشم‌های آسیب دیده با هیپوکلریت در دسترس باشد. توصیه شده است که چشمانی که در معرض سفیدکننده رقیق نشده قرار گرفته‌اند باید به مدت ۱۵ دقیقه با یک لیتر سرم فیزیولوژی آبیاری شوند.
۳. آسیب به پوست:
آسیب به پوست با یک ماده قلیایی نیاز به آبیاری فوری با آب دارد زیرا قلیایی‌ها با پروتئین‌ها یا چربی‌ها در بافت ترکیب می‌شوند تا کمپلکس‌های محلول پروتئینی یا صابون‌ها را تشکیل دهند. این کمپلکس‌ها عبور یون‌های هیدروکسیل به عمق بافت را امکان‌پذیر می‌کنند، در نتیجه تماس آن‌ها با رقیق‌کننده آب روی سطح پوست را محدود می‌کنند.
آب عامل انتخابی برای آبیاری پوست است و باید با فشار کم تحویل داده شود زیرا فشار بالا ممکن است هیپوکلریت را به چشم‌های بیمار یا نجات‌دهنده پخش کند.
۴. آسیب به مخاط دهان:
آسیب سطحی ناشی از واکنش قلیایی با پروتئین و چربی‌ها همانطور که برای آسیب‌های چشم در بالا توضیح داده شد، ایجاد می‌شود. بلعیدن هیپوکلریت سدیم نیاز به نظارت بر بیمار پس از درمان فوری دارد. شایان ذکر است که آسیب به پوست می‌تواند ناشی از آلودگی ثانویه باشد.
مزایای استفاده از هیپوکلریت سدیم چیست؟
- خاصیت ضد قارچی دارد.
- به تخریب و حذف بیوفیلم‌ها (ساختاری پیچیده حاوی کلنی‌های مختلف باکتری) کمک می‌کند.
- به تجزیه پروتئین‌ها به اسیدهای آمینه کمک می‌کند و از این رو عملکرد حل‌کنندگی قوی روی بافت‌های آلی و میکروارگانیسم‌ها دارد.
- همچنین به هموستاز (قطع خونریزی) کمک می‌کند.
حادثه هیپوکلریت سدیم چیست؟
وقتی هیپوکلریت سدیم مستقیماً با بافت‌های پری‌آپیکال (بافت نرم اطراف نوک ریشه دندان)، چشم‌ها یا بافت‌های خارج دهانی تماس پیدا کند، به آن حادثه هیپوکلریت سدیم گفته می‌شود. اگر بیمار در طول عمل کانال ریشه، درد شدید ناگهانی را تجربه کند، باید به حادثه هیپوکلریت سدیم مشکوک شویم.
علائم سمیت هیپوکلریت سدیم چیست؟
علائم و نشانه‌ها برای هر محل متفاوت است و شامل موارد زیر است:
- ادم (تورم با تجمع مایع).
- اکیموز (تغییر رنگ پوست به دلیل خونریزی از زیر آن).
- خونریزی شدید از کانال ریشه دندان.
- بیمار ممکن است بوی کلر و درد شدید را تجربه کند.
- سوزش در چشم‌ها.
- پارستزی (با بی‌حسی و احساس سوزش در ناحیه آسیب دیده مشخص می‌شود).
عوارض هیپوکلریت سدیم در دندانپزشکی
شدت آسیب به pH محلول و مدت زمان قرار گرفتن در معرض آن بستگی دارد. همچنین، محل قرار گرفتن در معرض نیز نقش مهمی در تعیین اثر آن ایفا می‌کند.
-
اکستروژن پری‌آپیکال:
هنگامی که هیپوکلریت سدیم، حتی به مقدار کم، فراتر از کانال ریشه خارج شود، منجر به خونریزی شدید از حفره کانال ریشه می‌شود. همچنین باعث تورم سریع بافت‌های درگیر می‌شود. این امر به توانایی NaOCl در آسیب رساندن به عروق خونی و آزاد شدن هیستامین نسبت داده می‌شود.
خون مردگی و ورم می‌تواند سمت آسیب دیده صورت، از جمله نواحی چشم و حفره دهان را درگیر کند. در برخی موارد، درد و اریتم ناحیه آسیب دیده وجود دارد. احساس سوزن سوزن شدن و سوزش نیز گزارش شده است.
-
تماس با چشم‌ها:
هنگامی که هیپوکلریت سدیم با چشم‌ها تماس پیدا کند، می‌تواند منجر به اندوفتالمیت شود. در موارد معدودی می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند از دست دادن چشم شود.
-
واکنش‌های آلرژیک:
واکنش‌های آلرژیک به هیپوکلریت سدیم باعث عوارض زیر می‌شود:
- ادم.
- کهیر (جوش‌های پوستی).
- تنگی نفس.
- کاهش فشار خون.
- برونشواسپاسم (انقباض عضلات برونش).
-
آسیب مخاط دهان:
هنگامی که هیپوکلریت سدیم با بافت‌های مخاطی دهان تماس پیدا کند، می‌تواند منجر به ایجاد عفونت‌های ثانویه شود. همچنین، احتمال بلعیدن محلول وجود دارد که می‌تواند منجر به عوارض سیستمیک بیشتر شود.
دندانپزشک چگونه با حوادث NaOCl (هیپوکلریت سدیم) مقابله می‌کند؟
-
اکستروژن پری‌آپیکال:
- تشخیص زودهنگام مشکل – دندانپزشک بلافاصله بیمار را از حادثه مطلع می‌کند.
- بلافاصله کانال ریشه را با نرمال سالین آبیاری می‌کند. این کار NaOCl را رقیق کرده و از شدت آن می‌کاهد.
- اجازه می‌دهد خونریزی رخ دهد که به دفع مواد محرک کمک می‌کند.
- به بیمار اطمینان می‌دهد که اوضاع تحت کنترل است.
- نحوه مدیریت در خانه را برای بیمار توضیح می‌دهد و ترجیحاً دستورالعمل‌های کتبی برای مراقبت در منزل ارائه می‌دهد. همچنین، نظارت روزانه بیمار ضروری است.
- مراقبت تسکینی – کمپرس سرد و گرم، شستشوی آب نمک، کنترل درد، آنتی‌بیوتیک‌های پروفیلاکتیک و در صورت لزوم استروئیدها.
-
قرار گرفتن در معرض چشم‌ها:
پس از مشکوک شدن به قرار گرفتن در معرض چشم‌ها، از بیمار خواسته می‌شود که چشم خود را با آب شیر معمولی یا سالین تمیز کند. سپس بیمار بلافاصله برای مدیریت بیشتر به چشم پزشک ارجاع داده می‌شود.
-
واکنش‌های آلرژیک:
تجویز وریدی داروهای آنتی‌هیستامین و استروئیدها اولین اقدام کمک‌های اولیه است که باید انجام شود. سپس بیمار بلافاصله به بخش اورژانس منتقل می‌شود.
-
آسیب مخاط دهان:
در ابتدا، مخاط با آب شسته می‌شود و داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک مناسب برای جلوگیری از بروز عفونت‌های ثانویه مرتبط تجویز می‌شود. در صورت استنشاق یا بلعیدن هیپوکلریت سدیم، بیمار باید بلافاصله برای پیشگیری و مدیریت عوارض به بخش اورژانس فرستاده شود.
چگونه یک دندانپزشک می‌تواند از حوادث NaOCl (هیپوکلریت سدیم) جلوگیری کند؟
- همیشه دسترسی کافی به کانال ریشه را آماده کنید.
- طول کارکرد مناسب: اطمینان حاصل کنید که طول کارکرد بیش از حد طولانی نباشد (از ریشه بیرون نزند).
- اطمینان حاصل کنید که سوزن آبیاری ۱ تا ۳ میلی‌متر کوتاه‌تر از طول کارکرد قرار گرفته و سوزن در کانال قفل نشده باشد.
- کانال را به آرامی با حرکت مداوم سوزن به داخل و خارج، با محلول آبیاری بشویید.
- در طول عمل، مشاهده کنید که آیا محلول در طول آبیاری بیرون می‌آید یا خیر.
- استفاده از سوزن‌های آبیاری با تهویه جانبی که مخصوصاً برای اهداف اندودنتیک طراحی شده‌اند، حوادث را به حداقل می‌رساند.
- می‌توان از سوزن‌های تخصصی مانند سوزن‌های Luer lock (که دارای نوک پیچ خورده‌ای هستند که از برداشتن و تزریق تصادفی جلوگیری می‌کند) استفاده کرد.
- نوک سوزن باید آزادانه در داخل کانال قرار گیرد و نباید گیر کند.
- از فشار دیجیتال (انگشت) بیش از حد باید اجتناب شود.
- در دندان‌هایی که نوک باز یا به اندازه کافی تشکیل نشده دارند، از استفاده از هیپوکلریت سدیم فراتر از دو سوم کرونال ریشه باید اجتناب شود.
- استفاده از ایزولاسیون رابر دم برای جلوگیری از قرار گرفتن هیپوکلریت سدیم در معرض بافت‌های داخل دهانی.
آلرژی به هیپوکلریت سدیم
پتانسیل آلرژیک هیپوکلریت سدیم برای اولین بار در سال ۱۹۴۰ توسط سولزبرگر و سپس توسط کوهن و برنز گزارش شد. کالیسکان و همکاران موردی را ارائه کردند که در آن یک زن ۳۲ ساله پس از استفاده از ۰.۵ میلی‌لیتر ۱% هیپوکلریت سدیم، درد سریع شروع، تورم، مشکل در تنفس و سپس افت فشار خون را تجربه کرد.
بیمار نیاز به بستری شدن فوری در بخش مراقبت‌های ویژه و مدیریت با استروئیدهای داخل وریدی و آنتی‌هیستامین‌ها داشت. یک تست خراش پوست آلرژی بعدی که دو هفته پس از ترخیص بیمار انجام شد، نتیجه بسیار مثبتی را برای هیپوکلریت سدیم تأیید کرد. مفید بودن این آزمایش در موارد مشکوک به آلرژی هیپوکلریت سدیم در طول درمان اندودنتیک توسط کافمن و کیلا تأیید شده است.
اگرچه آلرژی به هیپوکلریت سدیم نادر است، اما مهم است که پزشکان علائم آلرژی و احتمالا آنافیلاکسی را تشخیص دهند. اینها ممکن است شامل کهیر، ادم، تنگی نفس، خس خس (برونکواسپاسم) و افت فشار خون باشد. ارجاع فوری به بیمارستان پس از مدیریت کمک‌های اولیه توصیه می‌شود.
عوارض ناشی از خارج شدن هیپوکلریت سدیم از کانال ریشه:
هنگامی که هیپوکلریت سدیم از کانال ریشه به بافت‌های اطراف ریشه خارج می‌شود، اثر آن یک سوختگی شیمیایی است که منجر به نکروز موضعی یا گسترده بافت می‌شود. با توجه به استفاده گسترده از هیپوکلریت، این عارضه خوشبختانه بسیار نادر است.
واکنش التهابی شدید حاد بافت‌ها ایجاد می‌شود. این منجر به تورم سریع بافت هم داخل دهان در مخاط اطراف و هم خارج دهان در پوست و بافت‌های زیر جلدی می‌شود.
تورم ممکن است ادماتوز، خونریزی یا هر دو باشد و ممکن است فراتر از ناحیه‌ای که ممکن است با عفونت حاد دندان مورد انتظار باشد، گسترش یابد. شروع ناگهانی درد یک نشانه مشخص آسیب بافت است و ممکن است بلافاصله یا با تأخیر چند دقیقه یا چند ساعت رخ دهد.
درگیری سینوس ماکسیلاری منجر به سینوزیت حاد می‌شود. خونریزی همراه با بافت‌های بینابینی منجر به کبودی و اکیموز مخاط اطراف و احتمالاً پوست صورت می‌شود و ممکن است شامل تشکیل هماتوم باشد.
ممکن است یک زخم نکروز مخاط مجاور دندان به عنوان نتیجه مستقیم سوختگی شیمیایی رخ دهد. این واکنش بافت‌ها ممکن است طی چند دقیقه رخ دهد یا با تأخیر و چند ساعت یا چند روز بعد ظاهر شود. در صورت بروز این علائم، باید فوراً از طریق تلفن به نزدیک‌ترین بخش جراحی فک و صورت مراجعه شود. بیماران توسط تیم جراحی فک و صورت در حال تماس ارزیابی خواهند شد.
درمان توسط میزان و سرعت تورم بافت نرم تعیین می‌شود، اما ممکن است نیاز به بستری شدن فوری و تجویز استروئیدهای داخل وریدی و آنتی‌بیوتیک‌ها داشته باشد.
اگرچه شواهد استفاده از آنتی‌بیوتیک در این بیماران حکایتی است، اما عفونت باکتریایی ثانویه یک احتمال مشخص در مناطق بافت نکروز است و بنابراین اغلب به عنوان بخشی از مدیریت کلی بیمار تجویز می‌شوند. ممکن است تخلیه جراحی یا دبریدمان نیز بسته به میزان و ماهیت تورم و نکروز بافت مورد نیاز باشد.
منبع:
- https://www.nature.com/articles/bdj.2007.374
- https://www.icliniq.com/articles/dental-oral-health/sodium-hypochlorite-accidents-during-root-canal-treatment