کربنات پتاسیم که با فرمول شیمیایی K2CO3 شناخته می‌شود، به صورت پودر سفید یا بلورهای جامد بی‌رنگ ظاهر می‌شود و طعم شوری دارد. این ماده همچنین با نام پتاس یا خاکستر مروارید شناخته می‌شود و ممکن است در آزمایشگاه‌های داروسازی به عنوان خشک‌کننده یا منبعی از پتاسیم استفاده شود.

اسم‌های دیگر کربنات پتاسیم:

• Potash –خاکستر پتاس
• Pearl Ash –خاکستر مرواریدی
• Carbonate of Potash – کربنات پتاسیم
• Dipotassium Carbonate – دی‌پتاسیم کربنات
• Salt of Tartar – نمک تارتار
• Salt of Wormwood – نمک پونه کوهی
• E501 – افزودنی غذایی E501
• Potassium Sesquicarbonate – سسکوکربنات پتاسیم / ترکیب کربنات و بی‌کربنات پتاسیم

خواص فیزیکی:

• ظاهر: پودر سفید یا بلورهای جامد بی‌رنگ
• بو: بدون بو
• طعم: طعم شور
• نقطه ذوب: ۸۹۱ درجه سانتیگراد
• نقطه جوش: قبل از جوشیدن تجزیه می‌شود.
• چگالی: ۲.۴۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب
• حلالیت:
  • به شدت در آب محلول است (۱۱۲ گرم در ۱۰۰ گرم آب در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد)
  • در اتانول نامحلول است [۲، ۴]
  • در استون نامحلول است [۲، ۴]
• جاذب رطوبت: رطوبت‌دوست (رطوبت هوا را جذب کرده و محلول مایعی ایجاد می‌کند)

خواص شیمیایی:

• فرمول شیمیایی: K2CO3
• جرم مولی: ۱۳۸.۲۱ گرم بر مول
• PH: در آب محلول قلیایی قوی تشکیل می‌دهد (ph حدود ۱۱.۶)
• هدایت الکتریکی: در حالت مذاب، هادی خوب جریان الکتریسیته است.
• واکنش‌پذیری:
  • با اسیدها واکنش داده و نمک‌های پتاسیم و گاز دی‌اکسید کربن تولید می‌کند.
  • با برخی فلزات واکنش داده و اکسیدهای پتاسیم و کربنات‌های آن فلزات را تشکیل می‌دهد.

نکات تکمیلی:

• Potassium Carbonate یک نمک معدنی است که از واکنش هیدروکسید پتاسیم با دی‌اکسید کربن به دست می‌آید.
• این ترکیب جاذب رطوبت و رطوبت‌دوست است، به این معنی که به راحتی رطوبت هوا را جذب کرده و می‌تواند به محلول مایع تبدیل شود.
• Potassium Carbonate یک باز قوی است و می‌تواند با اسیدها برای خنثی کردن آن‌ها واکنش دهد.

Potassium carbonate ماده‌ای poly-functional (با کاربردهای چندگانه) است که در صنایع مختلف کاربرد دارد. در زیر به برخی از مهم‌ترین موارد مصرف آن اشاره شده است:

• صنعت شیشه‌سازی: Potassium carbonate در این صنعت به عنوان روان‌ساز (flux) عمل می‌کند و باعث کاهش دمای ذوب سیلیس می‌شود. در نتیجه، تولید شیشه را روان‌تر کرده و به شفافیت و استحکام بیشتر محصولات شیشه‌ای کمک می‌کند.

• کشاورزی: این ماده در تولید کودهای شیمیایی برای غنی‌سازی خاک با پتاسیم که عنصری حیاتی برای رشد گیاه است، به کار می‌رود. استفاده از Potassium carbonate در کوددهی منجر به افزایش عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی می‌شود.

• صنعت غذایی: کربنات پتاسیم (E501) به عنوان تنظیم‌کننده اسیدیته و همچنین ورآورنده (leavening agent) در پخت‌وپز استفاده می‌شود. این ماده به بافت و پف کردن مواد پخته‌شده کمک می‌کند.

• صنعت داروسازی: از Potassium Carbonate در فرمولاسیون داروهای مختلف، به خصوص داروهایی که به محیط با PH پایدار نیاز دارند، استفاده می‌شود. این ماده به دلیل اثرگذاری در حفظ سطح مطلوب PH، در صنایع داروسازی اهمیت ویژه‌ای دارد.

• مواد شوینده: Potassium Carbonate به عنوان نرم‌کننده آب و چربی‌بر در مواد شوینده به کار می‌رود. خاصیت قلیایی آن به تجزیه چربی و جرم کمک می‌کند و باعث اثربخشی بیشتر شوینده‌ها می‌شود.

جایگزین‌های کربنات پتاسیم:

۱. جایگزین‌های صنعتی و شیمیایی

• سودا اش (Sodium Carbonate, Na₂CO₃) – برای تنظیم pH و کاربرد در شیشه‌سازی و صابون‌سازی.
• سودا سوزآور (Sodium Hydroxide, NaOH) – قلیایی قوی برای تنظیم pH و واکنش‌های شیمیایی، اما قوی‌تر و خورنده‌تر از کربنات پتاسیم است.
• بی‌کربنات پتاسیم (Potassium Bicarbonate, KHCO₃) – در برخی فرآیندها به جای Potassium carbonate برای تنظیم اسیدیته و بهبود بافت استفاده می‌شود.

۲. جایگزین‌های غذایی

• بی‌کربنات سدیم (Baking Soda, NaHCO₃)  – در نانوایی و شیرینی‌پزی به عنوان عامل قلیایی و ورآور استفاده می‌شود.
• بی‌کربنات پتاسیم (KHCO₃)  – مشابه بالا، اما پتاسیم جایگزین سدیم است و برای محصولاتی که کاهش سدیم مدنظر هستند مناسب است.
• پودر آمونیاک  (Ammonium Carbonate)  – در برخی شیرینی‌ها و بیسکویت‌ها برای ایجاد بافت سبک و ترد.

۳. جایگزین‌ طبیعی

• خاکستر گیاهی (Plant Ash / Potash Ash)  – در تولید سنتی نان یا شیشه‌سازی قدیمی استفاده می‌شده است.